Εδώ και τουλάχιστον είκοσι χρόνια ειδικοί προειδοποιούν ότι ο κίνδυνος μόλυνσης των ανθρώπων από κορωνοϊούς κι άλλους παθογόνους οργανισμούς που κυκλοφορούν μεταξύ της άγριας πανίδας αυξάνεται καθώς αποψιλώνονται τα δάση.
Το έγκλημα που συντελείται στη Βραζιλία τα τελευταία χρόνια με τις συνεχείς πυρκαγιές και την αποψίλωση του τροπικού δάσους αποτελεί τρανταχτό παράδειγμα. Δεν προκάλεσε εξάλλου έκπληξη το ότι οι ιθαγενείς φυλές του Αμαζονίου δεν γλίτωσαν από την εμφάνιση του νέου κορωνοϊού που έχει χτυπήσει όλον τον πλανήτη.
Όπως γράφει στον «Guardian» ο Πίτερ Ντάζακ, πρόεδρος ενός μη κερδοσκοπικού οργανισμού με σκοπό την ανάλυση και την πρόληψη πανδημιών, μια αθώα ανθρώπινη δραστηριότητα, όπως η κατανάλωση κρέατος άγριων ζώων, μπορεί να πυροδοτήσει μια επιδημία που οδηγεί σε μια πανδημία. Κάπως έτσι, όπως τουλάχιστον είναι πλέον γνωστό, άρχισε η επιδημία του HIV, όταν κυνηγοί άγριων ζώων τραυματίστηκαν ενώ έσφαζαν κάποιον χιμπατζή.
Ακόμα και η εμφάνιση και μετάδοση του ιού Έμπολα, ο οποίος δεν έχει μετατραπεί ευτυχώς σε πανδημία, φαίνεται να έχει σημείο εκκίνησης, τα τέλη του 2013, το χωριό Μελιαντού στην επαρχιακή Γουινέα, όταν ένα μικρό παιδί – που αργότερα έγινε το πρώτο τραγικό «κρούσμα – δείκτης» στην επιδημία του ιού στη δυτική Αφρική – πιθανώς εκτέθηκε σε περιττώματα νυχτερίδας ενώ έπαιζε κοντά σε ένα δέντρο.
Η περίπτωση του SARS-CoV-2
Σε ό,τι αφορά τον νέο κορωνοϊό, μπορούμε να υποθέσουμε ότι ένα άτομο από τη νοτιοδυτική Κίνα μπήκε σε μια σπηλιά με νυχτερίδες κοντά στο χωριό του, για κυνήγι άγριας ζωής με σκοπό την πώληση στην τοπική αγορά. Ίσως αργότερα εμφάνισε συμπτώματα που σηματοδοτούν την έναρξη εκείνου που γνωρίζουμε σήμερα ως πανδημία της ασθένειας Covid-19.
Όμως τώρα ο αυξανόμενος ανθρώπινος πληθυσμός, η διαρκώς επεκτεινόμενη ανάπτυξη και ένα παγκοσμιοποιημένο δίκτυο ταξιδιών και εμπορίου επιτάχυνε τη μετάδοση του ιού και τον ρυθμό εμφάνισης πανδημιών.
Σύμφωνα με τον Πίτερ Ντάζακ, οι περισσότερες πανδημίες ξεκινούν από σημεία του κόσμου που αποτελούν κόμβους νεοεμφανιζόμενων ασθενειών, στα σύνορα των δασών, σε περιοχές όπως η δυτική Αφρική, στην κοίτη του Αμαζονίου και στη νοτιοανατολική Ασία. Τα τροπικά δάση είναι βιότοπος για μεγάλη ποικιλία άγριας ζωής, που από τη μεριά της μεταφέρει μια σειρά ιούς, πόσο μάλλον όταν αυτά τα άγρια είδη ζωής αποτελούν βρώσιμα προϊόντα για ορισμένους πληθυσμούς.
Γνωρίζουμε πολύ περισσότερα για αυτά τα ζώα από ό,τι για τους ιούς που μεταφέρουν. Κατά προσέγγιση 1,7 εκατ. ιοί υπάρχουν σε θηλαστικά και πουλιά (απ’ όπου προέρχονται οι περισσότερες πανδημίες), αλλά λιγότεροι από το 0,1% έχουν περιγραφεί. Μεταδίδονται σε εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο, παρότι συχνά δεν προκαλούν αξιοσημείωτα συμπτώματα.
Ανισορροπία στο περιβάλλον
Προτού περάσει στους πρώτους ανθρώπους και διασπαρεί ανά την υφήλιο, ο SARS-CoV-2 ζούσε σε ξενιστές σε άγριο περιβάλλον, πιθανότατα σε νυχτερίδες. Περιβαλλοντολόγοι σημειώνουν ότι, όταν τέτοιοι ιοί απομονώνονται και ζουν σε ισορροπία με το φυσικό τους περιβάλλον, π.χ. σε ένα περίκλειστο δάσος, δεν συνιστούν απειλή για τους ανθρώπους. Το πρόβλημα προκύπτει όταν περιορίζεται ή καταστρέφεται το περιβάλλον αυτό.
Μελέτες της ερευνήτριας του Πανεπιστημίου της Βαρσοβίας Ανέτα Άφελτ έδειξαν, σύμφωνα με την Deutsche Welle, ότι η επόμενη σοβαρή λοιμογόνος ασθένεια θα προκύψει από την Ασία λόγω της εκτεταμένης αποψίλωσης των δασών τις τελευταίες τέσσερις δεκαετίες, όπως κι έγινε.
Κάτι ανάλογο ισχύει και για την περιοχή του Αμαζονίου, όπου πέρυσι αποψιλώθηκαν εκτάσεις – ρεκόρ 9.762 τ.χλμ., με τους ρυθμούς να αυξάνονται φέτος κατά 51,4% το διάστημα μεταξύ του Ιανουαρίου και του Μαρτίου σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο του περασμένου χρόνου.
Μελέτες στη Βραζιλία έχουν ήδη εντοπίσει την άμεση σχέση μεταξύ της αποψίλωσης των δασών του Αμαζονίου και της αύξησης των νοσημάτων. Η περιοχή του τροπικού δάσους θεωρείται επίσης πιθανό εκκολαπτήριο επιδημιών, καθώς έρευνα έδειξε ότι νυχτερίδες στη Βραζιλία φιλοξενούν στους οργανισμούς τους τουλάχιστον 3.204 τύπους κορωνοϊών.
Οι φυσικές ασπίδες
Τα κλειστά δάση λειτουργούν σαν ασπίδα των εξωτερικών κοινοτήτων από την επαφή με ζώα – ξενιστές μικροοργανισμών που προκαλούν νοσήματα.
Η εισβολή σε τέτοια δάση μέσω της αποψίλωσης για υλοτομία, κτηνοτροφία, εξόρυξη μεταλλευμάτων, κατασκευή υδροηλεκτρικών φραγμάτων κ.λπ. κρύβει κινδύνους για τη δημόσια υγεία, καθώς άτομα που μπαίνουν σ’ αυτές τις περιοχές μπορεί να έλθουν σε επαφή με κορωνοϊούς και άλλα παθογόνα και να μεταφέρουν το πρόβλημα στα αστικά κέντρα. Εκεί όπου δεν μπορεί να υπάρχει ανοσία σε τέτοιου είδους παθογόνους οργανισμούς.
«Αν επιθυμούμε να προλάβουμε τις μελλοντικές πανδημίες θα χρειαστεί να επαναπροσδιορίσουμε τη σχέση μας με τη φύση, μπλοκάροντας κάθε βήμα στην αλυσίδα της εμφάνισης ασθενειών. Αυτό πρέπει να ξεκινήσει με τη μείωση του ανεξέλεγκτου καταναλωτισμού, που οδηγεί στην αποψίλωση των δασών και την εκμετάλλευση της άγριας ζωής.
Θα πρέπει να πιέσουμε περισσότερο τις βιομηχανίες που υλοτομούν τροπική ξυλεία και προϊόντα άγριας ζωής επιβραβεύοντας τη βιωσιμότητα των επιχειρήσεων και νομοθετώντας εναντίον της υπερκατανάλωσης» αναφέρει o Ντάζακ στον «Guardian».
Θα πρέπει να χτιστεί μία ενιαία οικουμενική περιβαλλοντική συνείδηση, η οποία να κατανοεί τις ανάγκες όλου του πλανητικού μας οικοσυστήματος, καθώς είναι η μόνη επιλογή διάσωσης του κόσμου που μας περιβάλλει.
